Крај на пофалбите на авторитарните режими

Со годините стана модерно во главните кругови на влијание во демократските земји, и интелектуалните и деловните, да се фалат авторитарните режими. Првите ја поздравија долгорочната визија на нивните лидери; вторите ја пофалија нивната економска ефикасност и комерцијалната сигурност.

Така, во двете крајности на политичкиот спектар на демократии, луѓето се восхитуваа, завидуваа и сонуваа да ги имитираат практиките на најлошите диктатури. Многумина сè уште го прават тоа.

Кинеската комунистичка партија, велат тие, го постигнала најнеобичното економско достигнување во историјата на човештвото, претворајќи ја земјата во најголемата фабрика во светот, произведувајќи значителен дел од автомобилите и телефоните со кои се храни Западот. Овие обожаватели ги затворија, и сè уште ги затвораат очите пред кршењето на човековите права, експлоатацијата на работниците, уништувањето на природата; тие дури се восхитуваа на апсолутната контрола над земјата на Си Џин Пинг на последниот конгрес на Комунистичката партија. Истите луѓе до неодамна се восхитуваа на начинот на кој кинеските власти успеаја да ја наметнат амбицијата за нула ковид, без да видат дека тоа е само резултат на целосниот неуспех на партијата во управувањето со пандемијата, од негирањето на реалноста на почетокот на неуспехот во производството на кинески вакцини преку одбивањето на западните вакцини.

Способноста на рускиот претседател да управува со огромна земја со железна тупаница и да се спротивстави на американското влијание беше поздравувано, а некои сè уште се восхитуваат; како и на способноста на иранските лидери да ја задржат својата културна и политичка автономија против целиот Запад.

Овој успех беше дури и теоретизиран, а концептот на „нелиберализам“ беше измислен за да ги опише сè уште демократските режими кои се обидуваат да ги имитираат тоталитарните модели колку што е можно подобро: турската стратешка автономија, унгарскиот популизам, италијанското ломотење и во друг контекст, гордата првична привлечноста на Брегзит, предизвикуваа и сè уште предизвикуваат восхит кај многумина.

Овие поддржувачи на тоталитарниот поредок (и неговите обожаватели), против демократската анархија, не сакаа, и не сакаат да го видат очигледното: ниту една економија не може да се развива одржливо без преземање на добрите практики и конкуренција, односно без пазарот, кој сам по себе не е одржлив без почитување и заштита на индивидуалните права, ставајќи крај на самоволието и овозможувајќи им на сите да афирмираат некои основни права, особено слободата да бараат, создаваат, размислуваат, пишуваат, зборуваат, одлучуваат и поседуваат сопственост: затоа на пазарот му е потребна демократија, а на демократијата и треба пазарот.

Ако не прифатат да еволуираат кон демократија, авторитарните режими можат само да ги канализираат страстите на својот народ кон нешто друго освен индивидуалниот успех, односно кон непријател, внатрешен или надворешен. Со други зборови, авторитарниот режим никогаш нема да може долгорочно да се потпре на просперитетна економија без да стане демократија, како што направија Шпанија и Чиле, меѓу другите; или обратно, без преоѓање во авторитарна економија, подготвувајќи се за војна.

Ова е она што го гледаме денес во Русија: општество кое не е во состојба да гарантира владеење на правото и да ги штити индивидуалните слободи, може да стане само агресивна тиранија. Ова е тоа што наскоро ќе го видиме во Кина и Иран, чии режими ќе можат да опстанат само со натамошно зацврстување, дури до степен да се впуштат во конфликти со нивните соседи. Мора да бидеме подготвени на тоа дека режимите во овие две земји ќе започнат војни за да преживеат.

Истото еден ден би можеле да го направат и други земји: Турција против Сирија; Северна Кореја против Јапонија. И уште неколку други.

Овие војни нема да се избегнат со смирување на овие режими, туку со помагање на народот да се ослободи од своите тирани.

Демократијата што тогаш би можела да завладее никогаш нема да биде совршена. На почетокот ќе биде дури и многу несовршена, до тој степен што ќе може повторно да падне во канџите на нов тиранин, како што видовме со Русија, по неуспехот на Елцин. Во секој случај, оваа демократија ќе ги има истите илјада грешки како и нашата, грешки што може да се подобрат: кревки влади кои се нечувствителни на долгорочните барања; медиуми кои се занимаваат со рејтингот до степен да направат спектакл од најлошото; монструозни нееднаквости.

(Жак Атали е француски економски и социјален теоретичар, писател и поранешен висок функционер. Тој беше советник на францускиот претседател Франсоа Митеран и основач и прв раководител на Европската банка за обнова и развој. Основач е на четири меѓународни институции: Action contre la faim, EUREKA, BERD и Positive Planet. Има напишано повеќе од 1000 авторски текстови во француското списание „Експрес“, како и повеќе од 80 книги продадени во 9 милиони примероци и преведени на 22 јазици. Сега е колумнист за францускиот магазин „Ехо“. „Форин полиси“ го вброи меѓу 100-те најдобри „глобални мислители“ во светот)