ЌЕ ПРЕЖИВЕЕ ЛИ? – Сите го предвидуваат поразот и претстојниот пад на Путин, но многу лекции од историјата велат поинаку: Дури и Западот може да му помогне…

Во изминатите децении, дури и оние лидери кои претрпеа спектакуларни воени неуспеси, честопати не беа отстранети од власта, ниту со народен бунт, ниту со инсајдерски пуч од владејачката елита.

Без оглед на тоа како ќе заврши, војната што рускиот претседател Владимир Путин ја започна во Украина, најверојатно ќе биде оценета според историјата како дебакл. Целите на Москва вклучуваа спречување на Украина да се приклучи на НАТО и приближување кон Западот; воспоставување соодветен режим во Киев; уништувањето на украинските националисти – Путин ги нарекува „неонацисти“; омекнување на омразата кон Русија во Украина; блокирање на понатамошното вооружување на Украина; повторно воспоставување на Советскиот Сојуз или некоја друга форма на Руската империја под власта на Кремљ; поделбата на Западот; зголемување на рускиот престиж и влијание во светот; уништување или барем поткопување на демократијата; поттикнување на употребата на рускиот јазик во Украина, така што Украинците повеќе се идентификуваат со Русија и русинството; и демонстрација на херојството и големината на руската армија.

Наместо тоа, откако пролеа многу крв и потроши многу пари, Русија денес е послаба, поизолирана и пооцрнета од кога било, додека Украина, вооружена со сè пософистицирано оружје и потпомогната од зајакнат национален идентитет, се приближува кон Западот. До тој степен, потфатот на Путин веќе се покажа како колосален и контрапродуктивен неуспех и тој може да остане запишан во историјата како „Владимир Будалата“, пишува Foreign Affairs.

Целосен дебакл на Путин во Украина

Оваа катастрофална траекторија на Путин наведува многу коментатори да заклучат дека неговите денови се избројани. Тие тврдат дека лидерите кои претрпуваат ужасни порази на бојното поле не можат да останат на власт долго потоа. Така беше, на пример, случајот со пакистанскиот лидер Јахја Кан во раните 1970-ти и лидерот на аргентинската хунта Леополдо Галтиери една деценија подоцна, кои беа принудени да дадат оставка по понижувачките воени подвизи. Затоа, тврдат тие, инвазијата на Путин најверојатно ќе доведе до негов пад.

Сепак, ваквите проценки би можеле да бидат прерани. Иако постојат причини да се доведе во прашање останувањето на Путин на власт, историјата ни кажува дека неговите шанси за преживување се многу подобри отколку што се претпоставуваше. Всушност, во последниве децении, дури и лидерите кои претрпеа спектакуларни воени неуспеси, често не беа отстранети од власт, ниту со народен бунт, ниту со инсајдерски пуч од владејачката елита.

Многу лидери доживеаја… и преживеаја порази

Во многу автократски режими, катастрофалните загуби честопати имаа мало влијание врз положбата на лидерот. Во Египет, на пример, автократот Гамал Абдел Насер претрпе понижувачки пораз во војната со Израел во 1967 година, но тој сепак остана на власт и веројатно ќе беше на функцијата долго време доколку не умреше од срцев удар три години подоцна. Ирачкиот диктатор Садам Хусеин не само што ја преживеа катастрофалната осумгодишна војна што започна против Иран во 1980 година, туку ја преживеа и разорната Заливска војна од 1991 година, во која неговите инвазивни сили беа истиснати од Кувајт од американските и сојузничките сили за само 100 часа.

Во тоа време, не беше невообичаено да се слушнат прогнози како што е она во Њујорк Тајмс од офицер на американската служба за надворешни работи и експерт за Блискиот Исток, кој тврдеше дека Садам бил „победен и понижен и наскоро ќе биде мртов во рацете на неговиот народ освен ако некоја земја не даде засолниште“. Напротив, ирачкиот деспот ќе остане на функцијата уште 12 години додека не биде насилно соборен во инвазијата предводена од САД во 2003 година. Нешто слично се случи и со Омар ал-Башир во Судан, кој опстана на функцијата 14 години по поразот од војната во 2005 година против Народноослободителната војска на Судан, што резултираше со независност на Јужен Судан.

А демократски избраните лидери поминуваа „лошо“

Дури и во демократските земји, каде што може да се очекува водачите да бидат казнети на гласачките места, политичарите често се извлекуваат со срамни воени порази. Земете ги САД на пример. Во 1982 година, Роналд Реган испрати војници да помогнат во надгледувањето на граѓанската војна во Либан, величествено изјавувајќи дека „во време на нуклеарен предизвик и економска меѓузависност, таквите конфликти им се закануваат на сите луѓе во светот, не само на самиот Блиски Исток“. Но, веќе следната година, откако 241 американски војник беа убиени во терористички напад врз касарната на американските маринци таму, Реган ги повлече американските сили. И покрај тоа, на изборите во 1984 година, гласачите повторно го избраа со големо мнозинство, а дебаклот во Либан едвај беше спомнат. Слично нешто му се случи на претседателот Бил Клинтон една деценија подоцна, откако американските сили претрпеа ужасен неуспех во Сомалија во кој десетици американски војници загинаа во борба. Последователното повлекување од Сомалија немаше забележителен ефект врз следниот мандат на Клинтон.

Уште поголем дебакл беше Виетнамската војна со десетици илјади загинати Американци, која во 1975 година доведе до триумф на комунизмот на меѓународната сцена. Меѓутоа, во претседателската кампања следната година, тој пораз беше спомнат само кога претседателот Џералд Форд се обиде да го искористи политички. Кога ја презеде функцијата, тој рече дека земјата „се уште е длабоко вклучена во проблемите на Виетнам“, но сега е „во мир“. На крајот, Форд ги загуби изборите, но исходот во голема мера беше определен од други прашања како што се инфлацијата, скандалот Вотергејт и оставката на Ричард Никсон. Опозициските демократи никогаш не сметаа дека е соодветно да го изнесат тоа, а изборниот резултат имаше мала или никаква врска со фактот дека најголемиот надворешнополитички дебакл во американската историја се случи додека Форд беше на функцијата.

На Бајден не му наштети повлекувањето од Авганистан

Неодамна, американското фијаско во Авганистан беше сфатено лесно и имаше мало влијание врз претседателот Џо Бајден. Иако неговата популарност беше мала, има малку докази дека овој пад на популарноста во голема мера се должи на катастрофалното повлекување на САД. Всушност, неуспешната војна речиси не беше спомната на среднорочните избори во САД една година подоцна, а ако беше, поплаките не беа за самиот исход, туку за тоа колку несоодветно беше управувано понижувачкото повлекување од земјата.

За да разбереме како овие примери би можеле да влијаат на руската војна во Украина, не треба да гледаме подалеку од руската историја. Навраќајќи се на почетокот на дваесеттиот век, можеме да забележиме дека царот Николај II го преживеа страшниот пораз во војната со Јапонија во 1904-1905 година. Па дури и диктаторот Јосиф Сталин не помина полошо во војната против Финска во 1939-1940 година. Што се однесува до Путин, две неодамнешни епизоди изгледаат особено релевантни.

Руската историја е полна со примери кои му одговараат на Путин

Првата се однесува на советската инвазија на соседен Авганистан во 1979 година. Војната беше започната, наводно, за да се зачува Брежневската доктрина, централен принцип на советската идеологија: штом една земја ќе стане комунистичка, не смее да се дозволи да престане да биде таква. Во тоа време, безнадежно неспособната комунистичка влада на Авганистан, која ја презеде власта една година порано, се распаѓаше и беше под притисок да ја убеди Москва дека советската војска може да го реши проблемот за неколку дена. Така, советските трупи извршија инвазија и набрзо се вплеткаа во долготрајна и скапа граѓанска војна. Во тоа време, Михаил Горбачов беше помлад функционер во телото на Комунистичката партија што ја одобри инвазијата, но подоцна, како водач, тој ја сметаше војната за „рана што крвари“ и во 1988 година нареди повлекување од Авганистан. Иако таа војна можеби придонела за распадот на Советскиот Сојуз, одлуката за повлекување и прифаќање на поразот беше широко прифатена и одигра мала или никаква улога во губењето на функцијата на Горбачов три години подоцна.

Најрелевантна паралела со авантурата на Путин во Украина може да биде војната во Чеченија од 1994 до 1996 година. Загрижен за сецесионистичкото движење во Чеченија, кое потоа би можело да биде копирано од други ентитети во Руската Федерација, рускиот претседател Борис Елцин испрати војници таму, тврдејќи дека може брзо да ја врати контролата врз бунтовничкиот регион. Наместо тоа, руските сили претрпеа илјадници жртви соочени со отпорот, исто како и сега во Украина. Како што војната во Чеченија „клизна“ во катастрофа, Елцин очајно склучи договор за повлекување со кој на крајот Чеченија официјално ќе се отцепи. И покрај сето тоа, Елцин беше реизбран на изборите во 1996 година.

Имаше и такви на кои воениот дебакл им пресуди

Се разбира, не сите лидери успеаја да ги избегнат последиците од нивните скапи грешки. Во последните децении, имаше неколку политичари – без разлика дали беа автократи или не – кои ги водеа своите земји до меѓународен дебакл и потоа беа сменети. Заедно со автократските режими како режимот на Кан и Галтиери, да споменеме дека британскиот премиер Тони Блер беше сменет од функцијата поради соучесништво во војната во Ирак во 2003 година. Имаше и случаи кога американските администрации трпеа последици од воени неуспеси. Неуспешниот воен обид на претседателот Џими Картер да ги спаси американските заложници во Иран во 1980 година мора да придонесе за неговиот пораз на изборите истата година. Иако паралелите не се сосема силни, претседателите Хари Труман за време на Корејската војна и Линдон Џонсон за време на Виетнамската војна одлучија да не се кандидираат за реизбор, најмногу поради незадоволството на јавноста од тие војни.

Историјата воопшто дава бројни примери на политичари, особено во автократии, кои можат да преживеат воени дебакли. Оваа издржливост може делумно да се должи на фактот дека автократите кои се впуштаат во ризични воени авантури го прават тоа, како Путин, кога се цврсто вкопани на нивните позиции и доволно силни за да ги поткопаат напорите и да ги спречат обидите за нивно отстранување кога воената авантура ќе тргне наопаку. Тоа е обично затоа што зад нив имаат голем и ефикасен безбедносен апарат полн со луѓе чија судбина зависи од нив. И нивните шанси за опстанок се веројатно зголемени доколку не постои остварлива алтернатива на нивната политика. Дополнително, се чини дека јавноста полесно ги надминува неуспешните воени потфати кога тие се случуваат во странство и не вклучуваат премногу домашни луѓе.

Зошто Русите да му прогледаат низ прсти на Путин?

Западот може да го охрабри Путин во неговите фантазии кои го оправдуваат дебаклот. Засега, искуството сугерира дека постои сериозна можност Путин да остане на функцијата за време на војната во Украина и понатаму. Тоа исто така сугерира дека тој ќе може да одолее на секое искушение да ја претвори војната во целосна катастрофа. Ова има одредени импликации за САД и нивните западни сојузници.

Прво, воопшто не е јасно зошто Русите треба да му прогледаат низ прсти на Путин за тој да го спаси лицето во случај на воен дебакл и повлекување од Украина. Ако му треба изговор, тој едноставно може да го зајакне главното оправдување за војната претставена на самиот почеток на инвазијата, која, колку и да е бизарно, се чини дека е широко прифатена во Русија. Споредувајќи ја ситуацијата во Украина со онаа што доведе до германската инвазија на Русија во 1941 година, Путин тврди дека инвазијата била дизајнирана да го спречи военото присуство на НАТО во Украина, од каде што ќе мора да ја нападне Русија. Се разбира, тоа е измама, но може да се претвори во победничко тврдење кое лесно може да биде прифатено од уморната и претпазлива јавност во Русија – и обичните луѓе и тамошната елита.

Западот може да му помогне на Путин да опстане на власт

Второ, ако тоа може да доведе до повлекување на Русија, НАТО може да се обиде да го турне Путин во таква фантазија со неколку гестови што не би ги чинело ништо. Ова би можело да вклучи давање формално ветување на НАТО дека нема да ја нападне Русија, прогласување мораториум на членството на Украина во НАТО за можеби 25 години – поради голем број причини на Украина ќе и треба толку долго за да ги исполни критериумите за членство во секој случај – и постигнување договор за формална неутралност на Украина, по моделот на механизмот што се користеше во 1950-тите за Австрија.

Но, ако Западот наместо тоа продолжи да ги базира своите пресметки на очекувањата дека моќта на Путин е доведена во прашање и затоа треба да дозволи значително прилагодувње на Кремљ, очаен за пораз со цел да се избегне радикална ескалација од страна на рускиот лидер, тоа на крајот може да го поткопа крајниот цел – доведување на војната до брз и успешен крај.