Порано беше поскапо од злато – Како светските гиганти го затворија производството на тутун во БИХ и го зазедоа домашниот пазар?

Златната доба на тутунската индустрија во Босна и Херцеговина, кое го згаснаа светските тутунски гиганти со преземањето на пазарот, е дел од историјата на уништената индустрија во Босна и Херцеговина и потенцијалот на туристичката понуда што допрва треба да биде.

Станува збор за тема која беше актуелизирана по повод одбележувањето 70 години од основањето на тутунскиот институт во Мостар, каде се вратија спомените од златната доба на тутунопроизводството и се анализираше неговото изумирање и се размислуваше за зачувување на традицијата, која би можела да биде представена и како туристички бренд.

Професорот на Факултетот за земјоделство и храна во Сараево, Хамид Ќустовиќ, кој ја имал својата прва работа во Институтот за тутун во Мостар, тој период го смета за еден од најубавите во неговата кариера.

„Тутунарите беа посебни во секој поглед, не само од аспект на производството, туку и од аспект на нивниот начин на размислување, пристап, организација на работата и се останато. Тоа беше монополска култура која дозволуваше развој и просперитет долги години, но опстанокот на тутунот, за жал веќе не можеше да се одржи. Дојдоа нови технологии и пристапи, нови брендови на цигари и слично, а во тоа време не добивме доволно поддршка за да ја надминеме таа ситуација и моравме да ги затвориме сите капацитети кои не беа мали и да се интегрираат и спојат со тогашниот истражувачко-развоен центар ХЕПОК, кога го основавме Институтот за земјоделство и развој“, вели Ќустовиќ.

Сеќавајќи се на тој период, за кој вели дека бил посебен за него во секој поглед, тој им е благодарен на ентузијастите кои ја чуваат традицијата и културата на тутунот, која била од големо значење во Босна и Херцеговина.

„За жал, типот на тутун што го произведувавме во Херцеговина веќе не е конкурентен на пазарот. Познато е дека монополот го имаат големите компании и производителите кои произведуваат различни вкусови на цигари и слично, а нашиот ориентален тутун не можеше да се прилагоди на тоа. Овде имаше обиди да се вклучат и во производството на нови сорти тутун. Тој обид беше успешен во Посавина, но не успеа и да се одржи, бидејќи карстните полиња не ги доведовме до култура, немаше процес на наводнување, немаше добра организација. Мислам дека тутунската индустрија не беше заинтересирана да го задржи овој вид тутун и овој бренд. Според мене, тутунската индустрија го уништи тутунското производство во Херцеговина и луѓето останаа без производството што живот значеше нив“, вели Ќустовиќ.

Тој потсетува дека тутунопроизводството ја одржало Херцеговина, а пред се посиромашниот карстен регион.

„Тогаш тутунот вредеше злато, бидејќи не мораше веднаш да се продава на пазарот, сето тоа е платено од руралниот развој и луѓето кои остануваат на село и животот воопшто целосно се смени, за жал“, заклучува професорот од Сараево.

Долгогодишниот директор на Институтот ХЕПОК и Центарот за развој на истражување, Владимир Трниниќ, потсетува дека во историјата на човечкото општество имало периоди кога доминирала една култура, не само покраината, државата, континентот, туку и светот, и дека во еден период тоа беше и тутунот.

„Во еден период, тутунот беше култура број еден на глобално ниво, а Херцеговина имаше доволно среќа тој период да трае доста долго, а тутунот како стоковна култура овозможи многу генерации херцеговски деца да завршат училиште, да стануваат големи научници и носители на животот во своите краишта, но и во другите краишта. За жал, таа среќа почна да слабее во 60-тите години на минатиот век, па сега дојдовме до ситуација тутунот да е секундарна култура во која нема поголеми ангажмани на луѓето и населението“, рече Трниниќ.

Директорот на Сојузниот агромедитерански институт во Мостар, Марко Иванковиќ, посочува дека во Босна денес има многу мал број површини со тутун, кои изнесуваат само десетици хектари.

„Информациите што ги добив пред неколку дена за вкупното производство на север, односно девствениот тутун, се намалија на 5 хектари во Орашје, што е занемарливо, околу 50 хектари во Бјелина и десет хектари во Градачац. Така вкупно кога ќе погледнете го нашиот тутун од БиХ и Херцеговина и Вирџинија, производството е во изумирање и тие области се сведени на минимум“, рече Иванковиќ.

Затоа, беше покрената иницијатива со цел да се зачува традицијата на производство на тутун како туристички производ во ограничена серија во Херцеговина.

„Тоа е извонредна идеја која ние како носители на научно-истражувачката работа преку тутунот се обидуваме да ја реализираме. Идеите пред се им ги пренесовме на донаторите, целта е да го завршиме ова производство и да ги преземеме работите во свои раце. Наша цел за пазарот е режан тутун кој ќе биде во различни пакувања од 40, 80, 100, 150 грама и мислам дека има своја пазарна ниша“, вели Иванковиќ.

Тој тврди дека интерес веќе покажале големите компании Бритиш Американ Тобако и Филип Морис, но останува да се види што ќе излезе од сето тоа.

„Од друга страна, Медитеранскиот агрономски институт од Бари подготвува проект поврзан со бошњачкиот тутун, бидејќи и на југот на Италија ја одгледуваа нашата сорта и ја нарекоа Ерцеговина. Се поврзавме со нив и мислам дека во наредните години ќе го направи тој проект и дека ќе има своја пазарна ниша како премиум производ, за туристичка потрошувачка, како локална сорта. Не може да се натпреварува со големите производители и може да биде единствен локален производ за кој треба да се бори во наредните години “, објасни Иванковиќ.

Со надеж дека оваа приказна успешно ќе се реализира, тој се осврна на периодот кога е основан Институтот за тутун, кога на територијата на Босна и Херцеговина работеа три тутунски фабрики и тоа што сите беа затворени.

„Во тутунот се е определено, тутунот држеше монопол насекаде во светот, а тутунот може да биде во примарно производство колку што сака државата, а ако не сака, воопшто нема да го има, се е одредено и нема пазар. Со доаѓањето на пазарните услови во економијата на БиХ беа затворени повеќето тутунски пумпи, а последната беше затворена во Столац во 2012 година. Според законот не може да се одгледува тутун без договор за производство, кој важи и за фабриките. Секако, овие фабрики не можеа да ја издржат светската конкуренција на Бритиш Американ Тобако и Филип Морис и други, па всушност купуваат од големите тутунски гиганти, а јас би рекол дека пазарот всушност е купен затоа што се затворени и не произведуваат. Тоа е судбината на малите на големиот пазар“, заклучи директорот на Федералниот агромедитерански институт во Мостар.